Pushtimi rus i Ukrainës më në fund ka zgjuar Bashkimin Evropian për rëndësinë strategjike të Ballkanit Perëndimor dhe potencialin e Moskës për të shfrytëzuar mosmarrëveshjet e pazgjidhura në rajon për të minuar Perëndimin.
Udhëheqësit e BE-së duhet të shfrytëzojnë tani momentin gjeopolitik për të rinovuar integrimin e gjashtë vendeve të vogla, ekonomikisht të brishta me një popullsi totale prej më pak se 18 milionë në union, ose rrezikojnë t’i shohin ato të përdorura nga Rusia dhe Kina në lojërat e tyre të pushtetit.
Pavarësisht zhgënjimit të thellë me ritmin e progresit të kërmillit që kur BE-ja u dha atyre zyrtarisht perspektivën e anëtarësimit në vitin 2003, anëtarësimi në BE mbetet rezultati më i mirë i imagjinueshëm për Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë dhe për pjesën tjetër të Evropës.
Nëse BE-ja vazhdon t’i mbajë ato në distancë, alternativat mund të jenë përafrimi më i afërt me Rusinë, shfaqja e një zone joliberale, të paangazhuar që mund të shtrihet nga Hungaria në Turqi, ose – më keq akoma – një spirale në rënie në një konflikt të ri të armatosur, që përfshin një përzierje toksike të krimit të organizuar dhe migrimit të armatosur.
Ekziston një supozim i vetëkënaqur në disa kryeqytete të Evropës Perëndimore, veçanërisht në Paris dhe Hagë, ku lodhja nga zgjerimi i BE-së është më e forta, se status quo-ja është e menaxhueshme dhe nuk paraqet rrezik serioz për sigurinë evropiane. Sigurisht, njerëzit në Ballkanin Perëndimor janë të lodhur nga lufta pas tmerreve të viteve 1990.
Situata mund të duket nën kontroll, por nuk është e qëndrueshme për një kohë të pacaktuar. Nuk ka asnjë garanci që konfliktet e pazgjidhura brenda Bosnjës ose midis Serbisë dhe Kosovës do të qëndrojnë të ngrira me shpërthime të vogla, ose se dhuna e lokalizuar politike nuk do të përshkallëzohet, duke tërhequr lojtarë të jashtëm dhe duke nxitur flukse të reja refugjatësh, armësh dhe droge në BE. Përplasjet e fundit për targat e veturave për serbët e Kosovës tregojnë se si një shkëndijë e vogël mund të ndezë llamba të thata.
Sulmi i presidentit rus Vladimir Putin ndaj Ukrainës ka vënë shumë njerëz në rrezik në rajon, duke nxitur ultra-nacionalizmin mes serbëve pro-rusë të linjës së ashpër dhe duke sjellë kujtime të zjarrta të vdekjes dhe shkatërrimit mes atyre që jetuan gjatë Luftërave Jugosllave të viteve 1990.
Moska po përpiqet të nxisë nacionalizmin ortodoks pan-sllav dhe të shfrytëzojë ndarjet kudo që të mundet. Ajo i ka dhënë mbështetje udhëheqësit serb të Bosnjës Milorad Dodik në kërcënimet e tij për t’u shkëputur nga Bosnja dhe ka përhapur dezinformata për të përforcuar armiqësinë e serbëve të Kosovës ndaj qeverisë së Prishtinës.
Kina, nga ana e saj, ka ndjekur më së shumti investime ekonomike, duke përdorur kornizën 14+1 nën Iniciativën e saj Brez dhe Rrugë për t’u angazhuar me udhëheqësit vendas që kërkojnë projekte ambicioze të infrastrukturës dhe mbrojtjes. Ai ndjek drejtimin e Rusisë në Ballkanin Perëndimor në Këshillin e Sigurimit të OKB-së dhe përdor muskujt e saj financiarë për të penguar shtetet ballkanike që të mbështesin rezolutat kritike për shkeljet e të drejtave të njeriut në Xinjiang ose Hong Kong.
Mediat pro-qeveritare serbe transmetojnë narrativën ruse për luftën në Ukrainë dhe mediat në pronësi ruse kontribuojnë në histerinë e luftës kundër Kosovës. Rusia dhe Kina kanë kontribuar të dyja në riarmatimin e Serbisë. Moska gjithashtu ka një levë të fuqishme energjetike pasi Serbia merr 80 për qind të gazit të saj nga Rusia, ndërsa Bosnja është 100 për qind e varur. Pjesërisht si rezultat, Serbia ka refuzuar të përafrohet me sanksionet e BE-së kundër Rusisë, duke shkaktuar irritim në Bruksel.
BE-ja ka levat më të fuqishme afatgjata, nëse është e gatshme t’i përdorë ato, duke pasur parasysh aspiratën e përhapur publike për t’u bashkuar me bllokun në të gjithë rajonin, me përjashtim të Serbisë. Megjithatë, Franca dhe Holanda kanë udhëhequr rezistencën ndaj zgjerimit të mëtejshëm që atëherë kryesisht për shkak të frikës nga migrimi dhe krimi i organizuar.
Anëtarët fqinjë të BE-së, Greqia dhe Bullgaria penguan prej kohësh kandidaturën e Ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë për BE dhe NATO për të kërkuar që ajo të ndryshojë emrin e saj dhe të pranojë narrativën e Sofjes për historinë e saj dhe pakicën e saj bullgare.
Edhe pasi ra dakord të ndryshonte emrin e saj në Maqedoninë e Veriut në vitin 2018, Franca vuri veton ndaj hapjes së negociatave me Shkupin dhe Shqipërinë për të kërkuar një reformë të procesit të pranimit për të përfshirë parimin e kthyeshmërisë aty ku ka kthim prapa. Bisedimet më në fund filluan këtë korrik, por Maqedonisë së Veriut ende i kërkohet të ndryshojë kushtetutën e saj vitin e ardhshëm për të përfshirë kushtet e rënë dakord me Bullgarinë, një kurth i mundshëm i ariut politik pasi qeverisë i mungon një super-shumicë.
Kur liderët e BE-së nxituan t’i jepnin Ukrainës dhe Moldavisë statusin e kandidatit në qershor, si përgjigje ndaj agresionit të Rusisë, elitat e Ballkanit Perëndimor pa dyshim kishin frikë se vendet e tyre po shtyheshin më tej në vijën e anëtarësimit. Po kështu, kur kancelari gjerman Olaf Scholz kërkoi që BE-ja të reformonte sistemin e saj të vendimmarrjes për të hequr veton kombëtare mbi politikën e sanksioneve dhe taksave përpara se të pranoheshin anëtarët e rinj, kjo dukej si një pritje edhe më e gjatë.
Pra, çfarë duhet të bëjë BE-ja tani? Së pari, një angazhim politik më i dukshëm.
BE-ja ka bërë një fillim më të mirë këtë vit duke i kushtuar vëmendje rajonit të lënë pas dore prej kohësh. Ka pasur dy samite BE-Ballkani Perëndimor – një në rajon për herë të parë – plus një ringjallje të Procesit të Berlinit për të mbështetur integrimin ekonomik rajonal në përgatitjen për t’u bashkuar me tregun e vetëm të BE-së. Udhëheqësit e Ballkanit Perëndimor morën pjesë në samitin inaugurues të një Komuniteti të ri Politik Evropian në Pragë në tetor, të ëndërruar nga presidenti francez Emmanuel Macron.
Ky angazhim duhet të vazhdojë.
Së dyti, sillni përpara përfitimet dhe pjesëmarrjen e anëtarësimit.
BE-ja duhet të riformësojë procesin e saj të mundimshëm të anëtarësimit për të shpërndarë më shumë nga përfitimet financiare dhe të aksesit në treg nga anëtarësimi përpara, ndërsa kandidatët përparojnë me reformën. Aktualisht, ata marrin vetëm një rrjedhje ndihme të para-anëtarësimit derisa të anëtarësohen.
BE-ja duhet të ftojë ministrat nga rajoni për të marrë pjesë në takimet jozyrtare të këshillit për çështjet me interes të përbashkët. Ai duhet të inkurajojë vendet e Ballkanit Perëndimor që të zgjedhin vëzhgues në Parlamentin Evropian në të njëjtën kohë me zgjedhjet evropiane të vitit 2024, në mënyrë që ata të kenë një zë, nëse jo një votë, në ligjbërjen e BE-së.
Natyrisht, pjesa më e madhe e punës së vështirë duhet të bëhet në vendet kandidate, shumica e të cilave janë larg përmbushjes së kushteve themelore të demokracisë, shtetit të së drejtës, lirisë së shprehjes dhe luftës kundër korrupsionit për t’u kualifikuar për anëtarësim.
Si gjithmonë, është një problem pule dhe vezë. Pse politikanët ballkanikë do të bënin reforma të dhimbshme që mund t’ua lironin pushtetin dhe paratë për një perspektivë kaq të largët dhe të pasigurt? BE-ja do të duhet të punojë më shumë nga poshtë, duke mbështetur shoqërinë civile, organizatat e grave dhe bizneset e vogla si nxitës të ndryshimit, duke ofruar stimuj dhe duke ushtruar presion nga lart.
Në këtë moment gjeopolitik, BE-ja thjesht nuk mund të lejojë që ta lërë rajonin të acarohet.
Paul Taylor është një redaktor kontribues në POLITICO
